Wspinanie na Igrzyskach: od Pierre’a de Coubertina do Jerzego Kukuczki

W 2016 roku wspinanie sportowe zostało włączone do programu Igrzysk Olimpijskich w Tokio 2020. Medale nie zostaną wspinaczom wręczone po raz pierwszy…, a rozgrywane konkurencje na pewno zaskoczyłyby wielkiego orędownika włączenia wspinania w nowożytny ruch olimpijski, jego twórcę Pierre’a de Coubertina.

Baron Pierre de Coubertin

W latach 80. XIX wieku baron Pierre de Coubertin zaczął propagować ideę ponownego zorganizowania Igrzysk Olimpijskich. Ostatnie igrzyska ery starożytnej odbyły się prawie 1500 lat wcześniej, w 393 roku n.e. Pomysł Francuza padł na podatny grunt, był to czas ogromnej fascynacji kulturą starożytnej Grecji, związanej z wielkimi odkryciami archeologicznymi (m.in. odkopaniem starożytnej Olimpii) i rosnącej popularności rywalizacji sportowej.

Członkowie pierwszego Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, 1894 rok. Od lewej: Willibald Gebhardt (Niemcy), Pierre de Coubertin (Francja), Jiri-Guth­ Jarkovsky (Czechy), Dimitrios Vikelas (Grecja), Ferenc Kemeny (Węgry), Alexei de Butowsky (Rosja), Viktor Balck (Szwecja).

W efekcie intensywnych starań Pierre’a de Coubertina po kilku latach, w 1894 roku, na międzynarodowym kongresie wskrzeszono nowożytne igrzyska sportowe, ustanowiono Międzynarodowy Komitet Olimpijski oraz amatorskie zasady olimpijskiego współzawodnictwa sportowego.

Pierwszy biuletyn Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, lipiec 1894

W zamyśle twórców ruchu olimpijskiego miało znaleźć się w nim znaleźć miejsce także dla wspinania, a właściwie alpinizmu:

Co więcej, za każdym razem, najciekawszemu wejściu górskiemu dokonanemu w dowolnym miejscu na Ziemi, w okresie od poprzednich Igrzysk, zostanie przyznana nagroda w dyscyplinie alpinizm. [Bulletin du Comité international des Jeux olympiques, nr 1 lipiec 1894].

Taka okazja mogła nastąpić już w 1896 roku, gdy rozgrywano w Atenach pierwsze nowożytne igrzyska. Jednak na pierwszy w historii złoty medal olimpijski w dyscyplinie alpinizm trzeba były czekać prawie 30 lat.

1924 – Chamonix

Wręczono go dopiero 4 lutego 1924 roku na ceremonii zamykającej pierwsze Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Medal w Chamonix odebrał Edward Lisle Strutt, członek brytyjskiej ekspedycji na Mount Everest, dowodzonej przez Charlesa Bruce’a.

Członkowie brytyjskiej ekspedycji na Mont Everest w bazie, 1922. Od lewej tylni rząd: Henry Morshead, Geoffrey Bruce, John Noel, Arthur Wakefield, Howard Somervell, John Morris, Teddy Norton. Przedni rząd: George Mallory, George Finch, Tom Longstaff, Charles Bruce, Edward Lisle Strutt, Colin Crawford.

Takie medale olimpijskie otrzymali wszyscy członkowie ekspedycji na Mount Everest

Wyprawa ta ustanowiła rekord wysokości na drodze na najwyższy szczyt Ziemi. 27 maja 1922 roku George Ingle Finch i Geoffrey Bruce z użyciem aparatów tlenowych osiągnęli 8326 metry n.p.m. Wyprawa zakończyła się niestety tragicznym wypadkiem – w uwolnionej przez Brytyjczyków lawinie zginęło 7 Szerpów.

Pierre de Coubertin tak uzasadniał przyznanie medalu właśnie brytyjskiej ekspedycji:

Po raz pierwszy przyznano medal za wyczyn alpinistyczny, przyznano go wspaniałej wyprawie na Mount Everest. Wyprawie nieusatysfakcjonowanej osiągnięciem, przygotowującej się do podjęcia ponownego wysiłku, by dokończyć swoje wejście.

Szanowny reprezentancie wyprawy, cieszymy się z Pańskiej obecności, z ukazania prawdziwego bohaterstwa. U stóp najwyższej góry Europy wręczamy Panu i Pańskim wspaniałym towarzyszom to małe świadectwo podziwu, z jakim wszystkie narody śledziły waszą drogę ku nietkniętym szczytom najwyższych gór świata. Temu gestowi towarzyszą modlitwy za powodzenie dzieła, z którego będzie dumny nie tylko Wasz kraj, ale i cała ludzkość. [sports-reference.com]

W swoich wspomnieniach Pierre de Coubertin pisał, że odbierający w imieniu wyprawy medal olimpijski Edward Strutt “przyrzekł następnym razem zostawić go na wierzchołku najwyższego szczytu Ziemi.”

Niestety, zapowiadana kolejna wyprawa także zakończyła się tragicznie. Co prawda Edward Norton ustanowił kolejny rekord, osiągając 4 czerwca 1924 roku potwierdzoną wysokość 8570 m, jednak w kolejnej próbie zdobycia szczytu zginęli George Mallory i Andrew Irvine. Istnieją hipotezy, że Mallory i Irvine mogli osiągnąć szczyt Mount Everestu, jednak nie znaleziono dowodów na ich potwierdzenie.

Kenton Cool z medalem olimpijskim pod Mount Everestem (fot. arch. Kenton Cool)

Przyrzeczenia Strutta, złożonego Coubertinowi, dopełnił symbolicznie Kenton Cool. W 2012 roku zaniósł medal olimpijski na szczyt Mount Everestu. Data nie została wybrana przypadkowo, tego roku rozgrywano Igrzyska w Londynie, a Kenton złożył medal na szczycie 90 lat po rekordowym wejściu z 1922 roku.

1932 – Los Angeles

Kolejny złoty medal w dyscyplinie alpinizm został wręczony w 1932 roku w ramach letnich Igrzysk Olimpijskich rozgrywanych w Los Angeles. Decyzją władz MKOl przyznano go braciom Franzowi i Toniemu Schmidom za przejście północnej ściany Matterhornu.

Franz i Toni Schmid a w tle ich wspólna droga na północnej ścianie Matterhornu

Przejście północnej ściany Matterhornu było jednym z kamieni milowych w historii alpinizmu. Bracia Franz i Toni dostali się z Monachium pod Matterhorn na rowerach. Wejście rozpoczęli 31 lipca i po 34 godzinach akcji 1 sierpnia stanęli na szczycie. Niemcy pokonali ekstremalne, jak na owe czasy, trudności. Dzisiaj ponad 1000-metrowa droga jest wyceniana na TD+, M5, WI4. Wyczyn został dostrzeżony przez media, a bracia zyskali dużą popularność.

Medale Igrzysk w Los Angeles, 1932

Medale na Igrzyskach w Los Angeles przyjął w imieniu Schmidów inicjator wyróżnienia właśnie tego przejścia, członek MKOl, Niemiec Theodor Lewald. 5 września 1932 roku w Monachium przekazał je Franzowi Schmidowi, w imieniu Toniego medal odebrał ojciec. Niestety, młodszy z braci zginął w maju 1932 roku podczas wspinaczki północno-zachodnią ścianą Großes Wiesbachhorn.

Na tych igrzyskach przyznano także jeszcze jeden złoty medal ściśle związany ze wspinaniem. W dziedzinie literatury (tak, były takie medale) nagrodzono Paula Bauera, organizatora i kierownika niemieckich wypraw himalajskich. Uznanie zdobyła jego książka relacjonująca przebieg wyprawy z 1929 roku na Kanczendzongę.

1936 -Berlin

Na słynnych, uwiecznionych przez Leni Riefenstahl, Igrzyskach w Berlinie złotymi medalami olimpijskimi wyróżniono szwajcarskie małżeństwo. W 1934 roku Günther Oskar Dyhrenfurth wszedł na dziewiczy Sia Kangri (7422 m, Karakorum), a jego żona Hettie Dyhrenfurth ustanowiła wejściem na niższy, zachodni wierzchołek kobiecy rekord wysokości (7315 m). Ten rekord Hettie utrzymał się przez kolejne 20 lat.

Günther Oskar Dyhrenfurth i Hettie Dyhrenfurth

Złote medale olimpijskie na Igrzyskach w Berlinie, 1936

Przyznanie tego medalu akurat małżeństwu Dyhrenfurthów miało ze strony MKOl charakter demonstracji politycznej. Byli Niemcami o pochodzeniu żydowskim, urodzonymi we Wrocławiu. Obywatelstwo szwajcarskie, pozwalające na ucieczkę od prześladowań rodzącej się Trzeciej Rzeszy, uzyskali dopiero w 1932 roku. W 1936 roku obowiązywały już w Niemczech haniebne ustawy norymberskie, wprowadzające faktyczną dyskryminację rasową i wyznaniową.

Alpinizm nie chce Igrzysk

W 1936, już po Igrzyskach, w sprawozdaniu dotyczącym przyznania medalu dla małżeństwa Dyhrenfurthów MKOl napisał:

Komitet uważa, że atrakcyjność nagrody alpinistycznej może zachęcić młodych ludzi do wspinaczki, podjęliśmy decyzję, że przyznamy ją kolejny raz, gdy otrzymamy propozycję od Narodowego Klubu Alpejskiego. [Bulletin officiel du Comité International Olympique, wrzesień 1936]

Zapewne w dużym stopniu przeniesienie ciężaru wyboru złotego medalisty przez MKOl na środowisko alpinistyczne było odpowiedzią na liczne głosy, które sprzeciwiały się nagradzaniu przejść górskich. Ten ruch sprawił, że złote medale olimpijskie w dyscyplinie alpinizm w 1936 roku przyznano po raz ostatni. W tej sprawie zdecydowane stanowisko zajął już jesienią tego samego roku Schweizer Alpen Club (SAC):

Przyznawanie rekompensat albo odznaczeń za wyczyny w alpinizmie, wprowadzanie ducha rywalizacji i rekordów, może powodować utratę w tym sporcie jego idei i bezinteresowności, dzięki którym jest on tak bardzo ponad wszystkimi innymi sportami. Koncepcja taka pozwala również na tworzenie i faworyzowanie różnego rodzaju nieostrożności we wspinaczce. Jest ewidentne, że w dniu, w którym alpinista będzie wspinał się na szczyt już nie po to, żeby odczuć przyjemność z bycia tak wysoko, bliżej idei wzniosłych i bezinteresownych, już nie aby mieć satysfakcję z pokonanych trudności, nie aby podziwiać piękno, lecz żeby bić rekordy, otrzymywać trofea, pokonywać konkurentów, aby móc się chwalić, że zrobiło się coś więcej, niż ktoś drugi – tego dnia wspinaczka nie będzie miała już nic z ideału bezinteresowności i piękna. [za „Wspinaczka sportowa konkurencją olimpijską? Śladami starań o miejsce w programie igrzysk”, 2016]

Stanowisko SAC poparły inne narodowe kluby i w konsekwencji Komitet Wykonawczy utworzonej w 1932 roku Międzynarodowej Unii Towarzystw Alpinistycznych (UIAA) wydał decyzję zakazującą przyznawania nagród, popierania współzawodnictwa i rozpowszechniania mentalności sportowej w alpinizmie.

MKOl dostrzega „wyścig” po 14 ośmiotysięczników

Przed Zimowymi Igrzyskami w Calgary MKOl ponownie zauważył alpinizm za sprawą głośnej i zakończonej kilka miesięcy wcześniej, w 1987 roku, rywalizacji o wejście na wszystkie 14 ośmiotysięczników. Podjęto decyzję o odznaczeniu Srebrnym Medalem Orderu Olimpijskiego Reinholda Messnera i Jerzego Kukuczkę. Order ten jest najwyższym odznaczeniem MKOl i jest przyznawany osobom odznaczającym się dużym zaangażowaniem w ruch olimpijski oraz wybitnym sportowcom.

Znaczek Srebrny Medal Orderu Olimpijskiego, Jerzy Kukuczka, 1988

Reinhold Messner orderu nie przyjął. Tyrolczyk mówił, że alpinizm jest twórczością a nie rywalizacją. Kukuczka medal odebrał, podkreślając różnicę pomiędzy tym odznaczeniem a prawdziwym medalem olimpijskim.

***

Dzisiaj wspinanie wraca na Igrzyska, ale oczywiście już w innej formie i kontrowersje budzi jedynie stworzony na potrzeby tej imprezy format łączony. Wspinanie sportowe już lata temu pozbyło się ideałów „bezinteresowności i piękna”, stając się sportem podobnym do innych, pozostawiając obszar „idei wzniosłych” innym dziedzinom wspinania.

Mysza

Źródła:

• Pierre de Coubertin [PKOl]
• sports-reference.com: 1924,  1932, 1936
• „Wspinaczka sportowa konkurencją olimpijską? Śladami starań o miejsce w programie igrzysk”, Tomasz Ręgwelski, Ewa Roszkowska, 2016