PZA i PSPW prezentują: Szkolenie a przewodnictwo

Zapraszamy do lektury obszernego tekstu poświęconego szkoleniom i przewodnictwu. Artykuł przygotowali przedstawiciele Polskiego Związku Alpinizmu i Polskiego Stowarzyszenia Przewodników Wysokogórskich.

Zimowy kurs taternicki na Progu Kotła Kościelcowego (fot. Damian Granowski)

***

Przewodnik Wysokogórski oraz Instruktor Wspinaczki różnią się od siebie zarówno rodzajem usług, jakie świadczą, zasięgiem działania, jak i metodami pracy. Jednocześnie ich kompetencje i zakres działania często pokrywają się lub co najmniej przenikają. Jako przedstawiciele Polskiego Związku Alpinizmu oraz Polskiego Stowarzyszenia Przewodników Wysokogórskich uważamy, że warto naświetlić podstawowe różnice i podobieństwa. Nie wszyscy z potencjalnych kursantów i klientów są w pełni świadomi zakresu usług oferowanych przez jednych i drugich.

“Przewodnik prowadzi klientów na szczyty, a instruktor szkoli kursantów w skałach lub górach”. Niby to oczywiste, niemniej okazuje się, że nie jest to aż tak zero-jedynkowe. W zgodzie ze swymi kompetencjami przewodnik będzie w górach i skałach przeszkalał swoich klientów, a instruktor pójdzie na indywidualne wspinanie z kursantem. Co więcej, niektórzy klienci przewodnika stają się z czasem samodzielnymi wspinaczami, a niektórzy kursanci instruktora powracają, mimo samodzielności, aby się doszkolić lub odświeżyć umiejętności.

Reasumując: oba zawody są komplementarne, ale nie substytucyjne. Z założenia klient instruktora dąży do wspinaczkowej samodzielności, a klient przewodnika szuka pomocy w realizacji górskich celów.

Kurs taternicki na drodze Stanisławskiego, Wołowa Turnia (fot. Damian Granowski)

Zacznijmy od zarysowania sytuacji prawnej w Polsce. Od roku 2014 w wyniku tak zwanej ustawy deregulacyjnej zawody Międzynarodowego Przewodnika Wysokogórskiego (dalej PW PSPW/IVBV), jak i Instruktorów Sportu (w tym instruktorów wspinaczki sportowej i wysokogórskiej) nie są objęte regulacjami.

W przypadku szkoleń w skałkach i w górach oznacza to, że nie trzeba mieć żadnych uprawnień, by pracować jako instruktor wspinania. Jedynym ograniczeniem jest konieczność uzyskania licencji TPN na prowadzenie działalności szkoleniowej w Tatrach. W praktyce szkoleniem wspinaczkowym zajmują się Instruktorzy PZA, instruktorzy sportu będący absolwentami kursów organizowanych przez AWF-y oraz instruktorzy sportu i rekreacji, którzy ukończyli kursy organizowane przez różne podmioty prywatne, w tym także kursy on-line. Kryteria wstępne, zakres programowy i czas trwania takich kursów instruktorskich oraz zakres egzaminów końcowych i staży bardzo się różnią. Różnią się zatem także umiejętności, kompetencje, doświadczenie i poziom wspinaczkowy poszczególnych instruktorów.

W przypadku PW PSPW/IVBV sytuacja jest o tyle bardziej skomplikowana, że nadal objęty regulacją jest zawód Przewodnika Górskiego (dalej PG), niemniej jednak kompetencje i uprawnienia PW PSPW/IVBV nie zostały nigdzie przeniesione, a jednocześnie nie pokrywają się one ze strukturą kompetencji i zasięgiem działania PG. Przewodnictwo Górskie podzielone jest w Polsce na klasy (I, II, III) i regiony (tatrzańskie, sudeckie, beskidzkie). W teorii, w terenie technicznym w Tatrach Polskich (tj. poza szlakami, w terenie wymagającym użycia liny) klientów mają prawo prowadzić PG Tatrzańscy I i II klasy. PG Tatrzańscy III klasy prowadzą z kolei po wszystkich szlakach turystycznych w warunkach letnich oraz zimą, z wyłączeniem szlaków w terenie wysokogórskim w Tatrach Wysokich.

Jeśli można coś w Polsce prawnie skomplikować i zagmatwać, to zazwyczaj się tak dzieje, i nie inaczej stało się w przypadku ustawy deregulacyjnej. Bo w sumie na obecnym etapie każdy może uważać się za Przewodnika Wysokogórskiego i Instruktora Wspinaczki Skalnej czy Wysokogórskiej.

Prace nad naprawą sytuacji poprzez nowelizację ustawy trwają w Ministerstwie Sportu i Turystyki i zarówno środowiska przewodnickie, jak i instruktorskie biorą w nich udział. Dlatego nie będziemy się teraz zajmować szczegółowym opisem sytuacji prawnej w Polsce i skoncentrujemy się nad opisem kompetencji i zakresu działania IW PZA i PW PSPW/IVBV.

Kurs wspinaczki skalnej w Dolinie Bolechowickiej (fot. Damian Granowski)

Instruktor PZA

Rolą instruktora wspinaczki na każdym etapie szkolenia jest nauka samodzielności. Absolwent kursu wspinaczki na drogach ubezpieczonych powinien bez problemu radzić sobie w skałkach na ubezpieczonych drogach, po kursie taternickim – śmiało może uderzać na skalne drogi Tatr czy Dolomitów. Oczywiście nie każdy kursant zostanie wybitnym wspinaczem, ale ideałem, do którego powinien dążyć każdy instruktor, jest wychowanie swojego potencjalnego partnera wspinaczkowego.

System szkolenia kadr w PZA zakłada stopniowe nabywanie kompetencji instruktorskich do szkolenia w coraz bardziej skomplikowanym i wymagającym terenie.

Rysa Kozika na Grani Żabiej Lalki, kurs taternicki (fot. Miłosz Jodłowski)

Do prowadzenia podstawowych kursów wspinaczkowych na drogach w pełni ubezpieczonych, o długości do 80 metrów, uprawnieni są Instruktorzy Wspinaczki Sportowej (IS PZA), mający co najmniej pięcioletnie doświadczenie wspinaczkowe i prezentujący wysoki poziom sportowy (przynajmniej 7a OS).

Instruktorzy Wspinaczki Skalnej (IWS PZA) prowadzą kursy skałkowe zarówno na drogach obitych, jak również z asekuracją tradycyjną i na drogach wielowyciągowych (np. w Paklenicy, Sycylii czy Leonidio). Uprawnienia nabywają po 28-dniowym kursie i trzech 6-dniowych stażach (w tym dwóch egzaminacyjnych), czyli w sumie – po 46 dniach szkolenia. Aplikujący na  kurs muszą mieć za sobą co najmniej 5 lat wspinania i bogaty wykaz przejść: skałkowy na poziomie minimum VI.3/7a OS, tradowy – na poziomie minimum VI.2 OS, a także wielowyciągowe drogi o charakterze górskim o trudnościach co najmniej VI+.

Więcej o kryteriach otrzymania stopnia instruktora wspinaczki skalnej PZA TUTAJ.

Po dwóch latach od otrzymania stopnia IWS można zostać Instruktorem Taternictwa (IT PZA). Trzeba przedstawić wykaz co najmniej 40 dróg górskich, wśród których muszą być zarówno drogi trudne technicznie (VIII-/6c+), jak  i drogi zimowe.

Patrz: Minimalny wykaz przejść Instruktora Taternictwa PZA

Trawers na drodze Skłodowskiego na Kopie Spadowej, kurs taternicki (fot. Miłosz Jodłowski)

Kurs taternicki, drugi wyciąg Międzymiastowej na Mnichu (fot. Miłosz Jodłowski)

Po egzaminie wstępnym kandydaci przyjmowani są na 28-dniowy kurs, kończący się dwoma 14-dniowymi stażami (w tym jednym egzaminacyjnym), czyli kolejne 56 dni szkolenia (łącznie z kursem na IWS PZA – są to aż 102 dni szkoleniowe). Instruktorzy Taternictwa PZA, poza kursami skałkowymi, prowadzą kursy taternickie letnie i kursy wspinaczki górskiej w innych nielodowcowych pasmach górskich.

Najwyższym stopniem instruktorskim w PZA jest Instruktor Alpinizmu (IA PZA). Mogą go uzyskać IT PZA po spełnieniu dodatkowych kryteriów (przede wszystkim solidny wykaz przejść zimowych), zaliczeniu dodatkowych szkoleń (cały sezon zimowy) i staży na kursach taternickich zimowych, lodowych i kursach turystyki wysokogórskiej (kolejne 3 tygodnie). IA PZA mogą prowadzić szkolenia wspinaczkowe latem i zimą w górach, a dodatkowo szkolenia z zakresu turystyki wysokogórskiej, wspinaczki lodowej i lawinowe.

System szkolenia, hierarchia stopni instruktorskich i kompetencje instruktorów Polskiego Związku Alpinizmu szczegółowo opisane są w regulaminie kadry szkoleniowej PZA.

Kryteria wstępne dla poszczególnych stopni instruktorskich można znaleźć tutaj: https://pza.org.pl/szkolenie/zostan-instruktorem-pza.

Przewodnictwo w terenie lodowcowym, Alpy Austriackie (fot. Przemysław Wójcik)

Dodatkowo każdy instruktor PZA musi co roku odnawiać licencję szkoleniową, wymagany jest m.in. udział w unifikacjach (przynajmniej raz na 3 lata) oraz regularne wspinanie na przyzwoitym poziomie. Co roku odbywają się też różne szkolenia skierowane do instruktorów, m.in. w zakresie autoratownictwa, technik wspinania w rysach, treningu i kontuzji wspinaczkowych, lawinoznawstwa czy kontroli sprzętu.

Patrz: Regulamin licencji

W PZA jest też kilkudziesięciu Instruktorów Taternictwa Jaskiniowego (ITJ PZA), poza kursami taternictwa jaskiniowego prowadzą oni również kursy w skałkach na drogach ubezpieczonych oraz, po odpowiednim doszkoleniu i unifikacji, kursy turystyki wysokogórskiej. Na kursach turystyki wysokogórskiej szkolą także Instruktorzy Narciarstwa Wysokogórskiego (INW PZA).

Programy szkoleniowe PZA opracowywane są od kilkudziesięciu lat i są ciągle aktualizowane przez Komisję Szkolenia Wspinaczki Skalnej i Wysokogórskiej PZA, w oparciu o najnowsze badania i testy sprzętu, wymianę doświadczeń szkoleniowych w ramach unifikacji dla poszczególnych stopni, a także analizy wypadków i  innych niebezpiecznych zdarzeń. Instruktorzy PZA wymieniają także doświadczenia z instruktorami z innych krajów. W ubiegłym roku, po wizytach ekspertów z Komisji Szkolenia UIAA (UIAA Training Panel), PZA uzyskało akredytację UIAA (Mountain Qualification Labels) m.in dla szkoleń skałkowych. W wyniku przeprowadzonej walidacji stwierdzono, że zarówno poziom wspinaczkowy kandydatów na IWS PZA, zakres merytoryczny kursów, jak i metodyka szkolenia są na znacznie wyższym poziomie niż w większości krajów członkowskich UIAA.

Zarządzanie ryzykiem z doświadczonymi klientami w trudnym terenie skialpinistycznym (fot. Przemysław Wójcik)

Szczegółowe programy kursów prowadzonych pod szyldem PZA możecie znaleźć TUTAJ.

Instruktorzy PZA, w ramach posiadanych kompetencji, prowadzą też autorskie kursy (np. wspinaczki hakowej i lodowej, autoratownictwa czy doskonalenia techniki wspinania) i inne szkolenia, których zakres można ustalić indywidualnie.

Poza zakresem programowym kursów, warto zwrócić uwagę na wymagania wstępne i określoną liczbę kursantów. Standardy opracowane przez PZA wykorzystywane są często przez innych instruktorów działających na rynku szkoleń, należy jednak pamiętać, że tylko instruktor PZA może prowadzić zajęcia zgodne z programem kursów PZA.

Przewodnik Wysokogórski IVBV

W ideę przewodnictwa technicznego (tj. wymagającego użycia sprzętu do asekuracji) wpisane jest prowadzenie ludzi na niedostępne szlakami szczyty, wspinaczka z nimi oraz prowadzenie wycieczek skiturowych i skialpinistycznych, zjazdów pozatrasowych (w tym helliskiing), także w terenie lodowcowym. Podstawową zasadą jest reguła nierówności pomiędzy przewodnikiem a klientem. Oznacza to, że w odróżnieniu od działania partnerskiego (kiedy członkowie zespołu są w równym stopniu odpowiedzialni za proces decyzyjny), tu przewodnik bierze swojego klienta pod opiekę, czyli przejmuje w pełni odpowiedzialność za decyzje zespołu.

Przewodnik w pracy na Vierge w Alpach Francuskich (fot. Grzegorz Kubicki)

IVBV/UIAGM/IFMGA to niemiecki, francuski i angielski skrót nazwy Międzynarodowej Federacji Związków Przewodnickich. Wszyscy przewodnicy IVBV przechodzą analogiczny program szkolenia, mają podobne kompetencje i noszą takie same odznaki.

Przewodnik w pracy na Wielickim Zębie, Tatry (fot. arch. Grzegorz Kubicki)

Międzynarodowy standard szkolenia IVBV oparty jest na doświadczeniu związków przewodnickich z 25 krajów z Europy, Azji, Ameryki Pn i Pd oraz Oceanii reprezentujących prawie 7000 przewodników. Standard ten jest budowany od 60 lat w ramach IVBV, dla którego fundamentem jest ponad 200-letnie doświadczenie przewodnickie krajów alpejskich. Standard IVBV zapewnia wyszkolenie przewodników na najwyższym poziomie. Jednocześnie, aby zapewnić ów wysoki poziom wyszkolenia przewodników, standard IVBV stawia wyśrubowane wymagania kompetencyjne. Stąd bardzo wysokie warunki wstępne dla kandydatów i sam poziom szkolenia (pspw.pl/zostan-przewodnikiem). W skrócie – kandydat na PW PSPW/IVBV musi dysponować rozległym doświadczeniem górskim zebranym w okresie nie krótszym niż 3 lata, na które musi składać się minimum 65 zróżnicowanych przejść (dróg wspinaczkowych i skitur) o określonych parametrach, oraz zdać trzyczęściowy egzamin wstępny (wspinanie skalne, wspinanie lodowe i mikstowe oraz skituring i narciarstwo).

Przewodnik podczas zejścia z Aiguille du Chardonnet w Alpach Francuskich (fot. Jakub Radziejowski)

Proces szkolenia PW PSPW/IVBV rozłożony jest na okres minimum 3 lat, obejmuje 120 dni szkoleniowych (teoria i praktyka), odbywających się w Tatrach oraz w Alpach, latem i zimą. Składa się z trzech etapów:

1. Szkolenie aspiranckie trwające minimum 71 dni, zakończone egzaminami aspiranckimi.
2. Nauczanie praktyczne to minimum 30 dni zróżnicowanych praktyk z klientami pod bezpośrednią superwizją.
3. Szkolenie przewodnickie trwające 12 dni, zakończone trzyetapowym egzaminem końcowym trwającym 7 dni, na który składają się: przewodnictwo górskie narciarskie – 2 dni, przewodnictwo górskie w terenie alpejskim (skalno-śnieżno-lodowcowym) – 3 dni oraz przewodnictwo górskie w terenie skalnym – 2 dni.

Po uzyskaniu uprawnień PW PSPW/IVBV zobowiązani są przez standard IFMGA/IVBV/UIAGM do przestrzegania Kodeksu Postępowania Zawodowego oraz do ciągłego rozwoju zawodowego, w ramach którego muszą brać udział w obowiązkowych corocznych unifikacjach/szkoleniach, dzięki czemu zapewniona jest stała najwyższa jakość usług.

PSPW, dzięki członkostwu w IVBV oraz obecności na corocznych zjazdach związków przewodnickich z całego świata, ma zapewniony stały kontakt z najnowszą wiedzą i doświadczeniem, nie tylko w zakresie szkolenia przewodników i pracy przewodnickiej, ale również wszystkich dynamicznie zmieniających się dziedzin związanych z bezpieczeństwem w górach, m.in. takich jak: asekuracja, lawinoznawstwo, autoratownictwo, skutki zmian klimatycznych w górach. Dodatkowo co roku odbywają się spotkania przedstawicieli Komisji Technicznych ze wszystkich związków przewodnickich zrzeszonych w IVBV, w których Komisja Techniczna PSPW bierze udział i podczas których uczestnicy dzielą się wiedzą i doświadczeniami, doskonalą metody nauczania kandydatów i unifikacji przewodników, analizują wypadki oraz rozwijają techniki i strategie poprawiające bezpieczeństwo w szkoleniu i przewodnictwie.

Informację dotyczące przepisów związanych z PW PSPW/IVBV w niektórych krajach europejskich znajdziecie TUTAJ.

Co w takim razie należy do kompetencji PW IVBV?

Przewodnik PW IVBV wprowadza na trudno dostępne szczyty drogami wymagającymi użycia sprzętu do asekuracji, wspina się z klientami na drogach typowo wspinaczkowych w Tatrach, Alpach, Skandynawii, a także poza Europą, tak latem, jak i zimą. Prowadzi ludzi w terenie lodowcowym i podczas wspinaczki na lodospadach, wreszcie prowadzi wyjścia skiturowe i skialpinistyczne – tak w Tatrach, jak i w terenie lodowcowym. Do jego zadań należy dopasowanie celu do możliwości klienta oraz warunków, zaplanowanie pełnej logistyki wyjścia, zapewnienie odpowiedniego sprzętu, przygotowanie alternatyw i dróg ewakuacji, a nade wszystko ocena i minimalizacja ryzyka związanego z zagrożeniami subiektywnymi i obiektywnymi w górach, czyli wszystko to, co składa się na zarządzanie ryzykiem w górach oraz w stromym i eksponowanym terenie. We wszystkich powyższych aspektach, to on jest w pełni odpowiedzialny za swojego podopiecznego.

Oczywiście PW PSPW/IVBV działa także w skałkach, na drogach wielowyciągowych, na via ferratach – podobnie jak w przypadku gór wysokich także tutaj dba o zapewnienie komfortu klientów oraz działania w sposób możliwie najbezpieczniejszy.

Praca przewodnika to także duże alpejskie wspinaczki. Tutaj przewodnik w pracy na Arete du Diable, Mont Blanc du Tacul (fot. Jakub Radziejowski)

Truizmem, ale wartym podkreślenia, jest to, że korzystanie z usług „przewodnickich” kogoś, kto nie jest przewodnikiem drastycznie podnosi ryzyko – i to do poziomu często wyższego, niż w sytuacji, kiedy dana osoba próbowała sama realizować swoje cele.

Przewodnictwo na Kazalnicy (fot. Przemysław Wójcik)

Czy PW PSPW/IVBV szkoli?

Tak i nie. Polski PW PSPW/IVBV, jeśli nie ma równoległych uprawnień instruktora PZA lub IWS AWF, nie prowadzi kursów wspinaczki skalnej i kursów taternickich zgodnych ze standardem PZA. Jednakże PW PSPW/IVBV musi często przeszkolić indywidualnie swoich klientów, jeśli planuje z nimi ambitne wyjścia wspinaczkowe czy alpejskie szczyty. Szkoli ich więc w pełnym zakresie niezbędnym do dokonywania takich przejść – od technik poruszania się po techniki asekuracji. Podobnie na rzecz wyjść i skiturowych i skialpinistycznych PW PSPW/IVBV szkoli swoich podopiecznych we wszystkich zakresach związanych z takimi wyjściami – od obsługi sprzętu lawinowego i rozpoznawania zagrożenia lawinowego po techniki poruszania się i asekuracji w terenie alpejskim lub lodowcowym.

W Tatrach PW PSPW/IVBV w ramach swoich wysokich kompetencji szkoli też regularnie na kursach zimowej turystyki oraz podczas szkoleń lawinowych.

PODSUMOWANIE

Instruktorzy PZA i przewodnicy PSPW/IVBV reprezentują najwyższe standardy w działalności górskiej i wspinaczkowej. Proces szkolenia kandydatów jest długi, a kryteria wstępne – wysokie. Stosowane przez nas metody i patenty mogą się różnić, ale zostały wypracowane w ciągu tysięcy godzin spędzonych na szkoleniach, przewodnictwie i samodzielnym wspinaniu, modyfikowane są w trakcie regularnych unifikacji, w oparciu o analizy wypadków i testy sprzętów. Są też potwierdzone przez międzynarodowe organizacje, takie jak UIAA w przypadku Instruktorów i IFMGA/IVBV/UIAGM w przypadku Przewodników.

Dodatkowo instruktorzy i przewodnicy często wymieniają się wiedzą i doświadczeniami w trakcie wspólnych wspinaczek. Wielu instruktorów PZA ukończyło również kursy przewodnickie PSPW/IVBV, a część przewodników nie będących instruktorami jest jednocześnie członkami kadry we wspinaczce wysokogórskiej PZA oraz członkami programu Polski Himalaizm Sportowy.

Do potencjalnych klientów i kursantów apelujemy o sprawdzanie kwalifikacji osób zajmujących się przewodnictwem i szkoleniem. Zwracajcie uwagę nie tylko na ładne zdjęcia w mediach społecznościowych, ale przede wszystkim na to, czy potencjalni instruktorzy i przewodnicy są wyszkoleni oraz w jakim standardzie zostali wyszkoleni. Duże doświadczenie wysokogórskie oraz dobry wykaz nie są wystarczające, aby świadczyć usługi instruktorskie czy przewodnickie – to dopiero warunek wstępny, aby móc zacząć się szkolić i zostać dobry przewodnikiem lub instruktorem.

Miłosz Jodłowski, Instruktor Alpinizmu PZA, wiceprezes PZA
Jan Kuczera, Instruktor Alpinizmu PZA, Komisja Szkolenia Wspinaczki Skalnej i Wysokogórskiej PZA
Rafał Mikler, Instruktor Przewodnictwa PSPW, wiceprezes PSPW
Jakub Radziejowski, członek Zarządu PSPW (do listopada 2024)
Przemysław Wójcik, Instruktor Przewodnictwa PSPW, Przewodniczący Komisji Technicznej PSPW

Konsultacje merytoryczne tekstu: KSWSiW PZA i KT PSPW oraz Zarząd PSPW.

***

Cykl porad dotyczących bezpieczeństwa górach – turystyka górska, skitouring oraz alpinizm – realizowany jest przy współpracy z Polskim Stowarzyszeniem Przewodników Wysokogórskich PSPW/IVBV.

Wszystkie odcinki cyklu dostępne są TUTAJ.