Dlaczego możemy legalnie wspinać się w rezerwatach świętokrzyskich

W 2018 roku, na wniosek Polskiego Związku Alpinizmu, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Kielcach wydał zarządzenia umożliwiające wspinanie w sześciu rezerwatach przyrody województwa świętokrzyskiego: Kamienne Kręgi, Góra Zelejowa, Kadzielnia, Skały pod Adamowem, Skały w Krynkach i Kamień Michniowski. Zostało to poprzedzone kilkuletnią batalią i zaangażowaniem wielu osób oraz „sił i środków”. Dla uzmysłowienia, jak długa jest droga od pomysłu do pierwszej legalnej wspinaczki w obszarach chronionych, przedstawiamy Wam swoistą „mapę drogową”, jaką przeszliśmy, na przykładzie rezerwatów świętokrzyskich.

Wizja lokalna (fot. Maciek „Lesser” Gajewski)

Przypomnijmy – zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody (najważniejszy akt prawny dotyczący obszarów podlegających ochronie) w rezerwatach przyrody „zabrania się wspinaczki, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska” (art. 15, pkt. 1. ust. 17). Odstępstwo od zakazu jest możliwe, jeżeli jest to uzasadnione celami turystycznymi, rekreacyjnymi lub sportowymi i nie spowoduje negatywnego oddziaływania na cele ochrony rezerwatu przyrody (art. 15, pkt. 3. ust. 1).

Nie ma znaczenia fakt, że w wielu obszarach wspinano się, zanim ustanowiono rezerwat, po prostu od dnia, gdy Ustawa weszła w życie (2004 rok) wspinanie w rezerwatach i parkach narodowych stało się „z definicji” nielegalne (wcześniej mogły – ale nie musiały – obowiązywać zakazy wprowadzane przez wojewódzkich konserwatorów przyrody lub dyrektorów parków). A że prawie 90% skał w Polsce podlega jakiejś formie ochrony przyrody…

Starania o zalegalizowanie wspinania w rezerwatach świętokrzyskich rozpoczęły się jeszcze przed powstaniem Naszych Skał. W latach 2005-2009 koledzy ze Świętokrzyskiego Klubu Alpinistycznego zabiegali corocznie o zgodę na wspinanie u kieleckiego Regionalnego Konserwatora Przyrody. Podobnie działali koledzy ze Speleoklubu Świętokrzyskiego w stosunku do obiektów jaskiniowych na obszarach chronionych.

W styczniu 2010 roku, z uwagi na zwiększenie wymagań (po powstaniu Generalnej i Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska – RDOŚ), koledzy z ŚKA zwrócili się do Naszych Skał o poparcie i pomoc logistyczną. Oczywiście nie odmówiliśmy pomocy. Udało się, wspólnym wystąpieniem, uzyskać zgodę na wspinanie na Kadzielni i Zelejowej. Nie było to jednak formalne udostępnienie tych rezerwatów dla wspinaczki, tylko czasowa (roczna) zgoda na wspinanie dla członków ŚKA. Kolejna czasowa zgoda na wspinanie – tym razem w czterech rezerwatach (dodatkowo Wietrznia i Kręgi Kamienne w Tumlinie) została wydana w 2012, po konsultacjach w kieleckim RDOŚ. Po wygaśnięciu tej zgody, przez kolejne kilka lat wspinanie w kieleckich rezerwatach pozostawało w szarej strefie (obowiązywał formalny zakaz, jednak nie był egzekwowany). Cały czas nielegalny był też buldering w Adamowie, Krynkach i na Kamieniu Michniowskim.

(fot. Maciek „Lesser” Gajewski)

Jednak zwiększająca się popularność świętokrzyskich rejonów, w tym rezerwatów „boulderowych”, spowodowała, że coraz częściej docierały do nas prośby o oficjalne „zalegalizowanie” wspinania tamże, także dla członków pozostałych klubów wspinaczkowych i wspinaczy niezrzeszonych. W kwietniu 2017 r. na Stokówce i Zelejowej zorganizowaliśmy wizję lokalną z przedstawicielami klubów kieleckich – Świętokrzyskiego Klubu Alpinistycznego, Speleoklubu Świętokrzyskiego i Klubu Wspinaczkowego Kielce. W terenie ustaliliśmy wstępne założenia dla udostępnienia rezerwatów. Wspólnie też, w maju 2017 r., spotkaliśmy się z Regionalnym Konserwatorem Przyrody, p. Jarosławem Pajdakiem i ustaliliśmy kierunek dalszych działań. Kolejnym etapem, kluczowym dla udostępnienia rezerwatów, były dwie wizje lokalne z udziałem przedstawicieli RDOŚ, Lasów Państwowych, przyrodników i lokalnych wspinaczy (po kilkanaście osób na każdej z wizji):

• 4 października 2017 roku w rezerwatach „linowych” – Kamienne Kręgi w Tumlinie, Zelejowa Góra w Chęcinach i Kadzielnia w Kielcach,
• 18 października 2017 roku w rezerwatach bulderowych – Skały pod Adamowem, Skały w Krynkach, Kamień Michniowski.

(fot. Maciek „Lesser” Gajewski)

Spotkania w terenie miały bardzo intensywny i pracowity przebieg – poza pokazaniem „czego chcemy”, dyskutowaliśmy o zasadach ewentualnego udostępnienia, różnych zasadach wspinania w wapieniu i piaskowcu, ograniczeniach i dlaczego są konieczne itp. Z każdego spotkania sporządzono szczegółowe protokoły, będące podstawą dalszych działań.

Kolejnym etapem było złożenie oficjalnego wniosku do dyrektora RDOŚ o udostępnienie sześciu rezerwatów do wspinania. Wniosek obudowany był szeroko opracowaną waloryzacją wspinaczkową i geologiczną poszczególnych rejonów i zawierał szczegółowe rozwiązania (koncepcje udostępniania) dla każdego z rezerwatów, przygotowane przez Miłosza Jodłowskiego na podstawie ustaleń z wizji lokalnych i po konsultacjach z Janem Urbanem.

Ponieważ sprawa była wielkiej wagi (a przy udostępnianiu rezerwatów jest to standardowa procedura), dyrektor zwrócił się o wydanie opinii do Regionalnej Rady Ochrony Przyrody. Zostaliśmy zaproszeni na jej posiedzenie i w dniu 26 lutego 2018 r. przedstawiliśmy (Miłosz Jodłowski, Andrzej Kasza i Włodzimierz Porębski) i uzasadniliśmy wniosek o udostępnienie dla wspinaczki sześciu rezerwatów przyrody województwa świętokrzyskiego:

1. Rezerwat przyrody Kamienne Kręgi
2. Rezerwat przyrody Góra Zelejowa
3. Rezerwat przyrody Kadzielnia
4. Rezerwat przyrody Skały pod Adamowem
5. Rezerwat przyrody Skały w Krynkach
6. Rezerwat przyrody Kamień Michniowski

Trzeba oddać sprawiedliwość, że zostaliśmy potraktowani przez członków Rady bardzo życzliwie i wysłuchano nas uważnie. Po naszej prezentacji wywiązała się dyskusja, której wynikiem było zalecenie wykonania w trzech rezerwatach „piaskowcowych” dodatkowych badań lichenologicznych (inwentaryzacja porostów).

IŚW „Nasze Skały” sfinansowała badania i w październiku 2018 roku mogliśmy przedstawić ich wyniki na kolejnym posiedzeniu RROP. Po zapoznaniu się z nimi, członkowie pozytywnie zaopiniowali udostępnienie rezerwatów dla wspinaczki. Na tej podstawie dyrektor RDOŚ wydał stosowne zarządzeń, co nastąpiło 21 grudnia 2018 roku.

W uzupełnieniu tych informacji załączamy zarządzenia, gdyż zawierają one ważne zapisy dotyczące warunków uprawiania wspinaczki w każdym z rezerwatów. Pamiętajmy, że nie są wydane „na zawsze” i obowiązuje nas trzyletni okres próbny, po którym zgoda może zostać cofnięta.

Najważniejsze [nie wszystkie, prosimy o zapoznanie się z zarządzeniem] ograniczenia to:

Góra Zelejowa, Kadzielnia i Kamienne Kręgi (Tumlin) – zachowanie status quo (wspinaczka może się odbywać na istniejących drogach na wskazanych w zarządzeniu skałach, zakaz instalacji nowych punktów asekuracyjnych), zakaz drytoolingu.

Kamień Michniowski – bouldering tylko na wyznaczonych skałach, zakaz instalacji punktów asekuracyjnych, zakaz pozostawiania śladów magnezji na skale.

Skały w Krynkach – bouldering tylko na wyznaczonych skałach, zakaz instalacji punktów asekuracyjnych, zakaz używania magnezji.

Skały w Adamowie – bouldering tylko na wyznaczonych skałach i drogach (szczegóły w zarządzeniu), zakaz instalacji punktów asekuracyjnych, zakaz używania magnezji.

Mimo że zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska jest wiążące i wspinanie w ww. rezerwatach jest dozwolone, do przysłowiowej kropki nad i brakuje podpisania trójstronnych porozumień (RDOŚ-PZA-Nadleśnictwa i/lub inni gospodarze rejonów) w sprawie opieki nad rezerwatami i wzajemnych relacji podmiotów. To wciąż przed nami, na etapie negocjacji.

Udostępnienie sześciu rezerwatów świętokrzyskich to, nieskromnie pisząc, ogromny sukces Naszych Skał. Na pewno nie doszłoby do niego, gdyby nie wcześniejsze doświadczenia w województwie śląskim. Dzięki wieloletniej współpracy z katowicką RDOŚ i wykazaniu, że można pogodzić wspinanie z ochroną przyrody, jeżeli tylko rozważy się uczciwie wszystkie zagrożenia i zastanowi jak je wyeliminować, doprowadziliśmy do zalegalizowania wspinania we wszystkich rezerwatach Jury Północnej (Zielona Góra, Sokole Góry, Parkowe, Ostrężnik, Góra Zborów).

Wiele osób było zaangażowanych, z różnym poświęceniem, w osiągnięcie sukcesu (który jak zwykle ma wielu ojców, a w tym przypadku i matek). Nie sposób po latach wymienić wszystkich i zapewne kogoś niechcący pominiemy, za co przepraszamy.

W szczególności chcielibyśmy podziękować Andrzejowi Kaszy ze Speleoklubu Świętokrzyskiego, „dobremu duchowi” całego przedsięwzięcia. Dzięki jego kontaktom i wieloletniej współpracy z świętokrzyskimi przyrodnikami wszystkie działania i rozmowy prowadzone były w przyjaznej atmosferze i w poczuciu wzajemnego zaufania. Dziękujemy też Karolowi „Hermanowi” Dąbrowskiemu za wieloletnie działania ekiperskie w podkieleckich skałach oraz przygotowanie materiałów dokumentacyjnych (skałoplany i pomiary) dla części rezerwatów. Gorące podziękowania należą się również dr. hab. Janowi Urbanowi (geolog i speleolog), wybitnemu znawcy piaskowcowych skałek. Dzięki jego uwagom w czasie wizji lokalnych oraz wielogodzinnym konsultacjom, a także udostępnieniu opracowanych przez niego szczegółowych planów skałek, udało się przygotować kompromisowe rozwiązania, pozwalające na pogodzenie wspinaczki z ochroną skałek. Dodajmy, że my (Włodek i Miłosz) samych wyjazdów w teren mieliśmy kilkanaście, a czas, który poświęciliśmy na analizy, pisanie pism, wniosków, korespondencję i rozmowy telefoniczne z osobami zaangażowanymi w całe przedsięwzięcie to kilkaset godzin. Dobrze, że nie był to czas zmarnowany!

Poniżej alfabetyczna lista osób, które pomogły w pracach nad udostępnieniem rezerwatów świętokrzyskich. Jak już zastrzegliśmy, zapewne zdarzyło się pominięcie kogoś ważnego. Znajdziecie się w pozycji „i inni”.

• Bożena Bator
• Mariusz Biedrzycki
• Dominika Bryła
• Piotr Burczyk
• Karol Dąbrowski
• Maciek Gajewski
• Michał Ginszt
• Miłosz Jodłowski
• Krzysztof Juszczyk
• Andrzej Kasza
• Przemysław Klentak
• Małgorzata Kloczkowska
• Paweł Kowalski
• Grzegorz Leśniański
• Cezary Misiura
• Paweł Olendzki
• Jarosław Pajdak
• Włodzimierz Porębski
• Dominika Sołtys
• Paweł Synowiec
• Agnieszka Szrek-Burczyk
• Jan Urban
• Katarzyna Zapała
• i inni

Załączniki [PDF]:

• Zarządzenie RDOS Kielce nr 14 2018 Góra Zelejowa
• Zarządzenie RDOS Kielce nr 15 2018 Skały w Krynkach
• Zarządzenie RDOS Kielce nr 16 2018 Skały po Adamowem
• Zarządzenie RDOS Kielce nr 17 2018 Kręgi Kamienne
• Zarządzenie RDOS Kielce nr 18 2018 Kamień Michnikowski
• Zarządzenie RDOS Kielce nr 19 2018 Kadzielnia

Panie i Panowie! Praca z Wami nad udostępnieniem do wspinania rezerwatów świętokrzyskich była ogromną przyjemnością. Dziękujemy!

Włodek Porębski, Miłosz Jodłowski
Inicjatywa Środowisk Wspinaczkowych „Nasze Skały”