Historia polskiego wspinania. Alpy – Cz. I (do II wojny światowej)
Pierwszymi i przez wiele lat najlepszymi osiągnięciami Polaków w Alpach były wejścia 25-letniego poety Antoniego Malczewskiego, autora m.in. poematu „Maria”. Około 1 sierpnia 1818 roku, w towarzystwie Jean-Michel Balmata i pięciu innych przewodników dokonał pierwszego wejścia na północny (niższy) wierzchołek Aiguille du Midi (3795 m). W owym czasie zdobyto jeszcze niewiele ważnych szczytów alpejskich, tym większe było osiągnięcie Polaka, do dziś wymieniane w kronikach alpejskich.
4 sierpnia1818 r. Malczewski wraz z 11 przewodnikami (wśród nich był pierwszy zdobywca szczytu – Jacques Balmat) i tragarzami stanął na wierzchołku Mont Blanc. Było to 12 wejście na szczyt, a Polak był na nim ósmym turystą (nie licząc miejscowych górali-przewodników). Pobudki działania Malczewskiego były wybitnie sportowe. Chodziło mu odkrycie „nowych dróg”, a wejście na Mont Blanc było dla niego „przyjemną przechadzką”. Jednorazowa, tydzień trwająca wysokogórska działalność Malczewskiego, zapisała imię polskie wśród najwybitniejszych pre-alpinistów. Malczewski był gwiazdą pierwszej wielkości, niestety przelotną.
Antoni Malczewski. Obok górne partie północnej flanki Mont Blanc
Oddalenie Polski od Alp oraz fakt, że jako państwo nie istniała, wywarły istotny wpływ na charakter kontaktów Polaków z Alpami w XIX wieku. Były one sporadyczne, indywidualne, pozorowane przeważnie celami naukowymi. Nieliczni Polacy zwiedzali najłatwiejsze i najpopularniejsze szczyty i nawet nie usiłowali atakować szczytów dziewiczych, wówczas jeszcze licznych.
Dopiero 20 lat po Malczewskim, 4.09.1838 r., następny Polak Karol Hoppen współuczestniczył w 26 wejściu na Mont Blanc. Szedł on odkrytą w 1827 r. drogą przez Corridor na Col de la Brenva, północno-wschodnią granią. Następne polskie wejścia alpejskie zostały dokonane już w II połowie XIX wieku, kiedy alpinizm na zachodzie Europy przybrał wyraźne formy organizacyjne. Powstałe na terenie Galicji w latach 1873-74 Towarzystwo Tatrzańskie nawiązywało również do tradycji alpejskich. Coraz bardziej na kształtowanie polskiego ruchu i środowiska górskiego zaczęły oddziaływać formy i prądy ideologiczne alpinizmu zachodnioeuropejskiego. Z tych lat pochodzą wejścia Władysława Koziebrodzkiego na Tödi i Jungfrau (obydwa ok. 1862 r.) oraz A. Russanowskiego na Mont Blanc (1873).
W dwóch ostatnich dekadach XIX wieku najbardziej znaczącą działalność alpinistyczną prowadzili Polacy zamieszkali na zachodzie. W latach 80. i 90. wspinał się w Alpach Szwajcarskich aptekarz z Davos – Aleksander Rzewuski. Dokonał m.in. pierwszych wejść na Piz Torrone Orientale (Bergell, 29.07.1882) i Grand Piz Vadret (grupa Albula, 23.09.1888) oraz pierwszego wejścia północno-zachodnią granią Piz Fliana (Silvretta, 19.07.1893). Świetne były osiągnięcia alpinistyczne dyplomaty w służbie rosyjskiej – Antoniego Rydzewskiego, niestety jego polskość należy uznać za wątpliwą. Przypadająca na ostatnią dekadę XIX wieku działalność Rydzewskiego była bardzo bogata. W towarzystwie przewodników szwajcarskich (jego stałym partnerem był m.in. sławny Christian Klucker) zdobył szereg dziewiczych szczytów i poprowadził wiele nowych dróg w grupie Bergell. Najlepsze z nich to: pierwsze wejście północno-zachodnią ścianą Piz Zocca (15.06.1891) oraz pierwsze wejścia szczytowe na Cima dal Cantun (18.06.1891), Torrone Centrale (8.07.1891), Punta Pioda di Sciora (12.07.1891), Sciora di Dentro (17.07.1891) i Ago di Sciora (4.06.1893).
W odróżnieniu od działalności Rzewuskiego i Rydzewskiego, alpinizm zamieszkałych w Wiedniu braci Tadeusza i Mariana Smoluchowskich miał charakter zupełnie samodzielny. Odrzucali oni pomoc przewodnika, dbali o wszechstronne przygotowanie sprawnościowe, dlatego też byli w stanie podejmować wspinaczki wysokiej rangi. W latach 1890-1894 bracia Smoluchowscy, w towarzystwie najlepszych ówczesnych wspinaczy wiedeńskich, brali udział w zdobywaniu dziewiczych szczytów Alp Wschodnich, głównie Dolomitów. Były to m.in. trudna turnia Sas da Lec (Dolomity, Pale di San Martino, 8.08.1892) oraz popularny obecnie wśród wspinaczy Piz Ciavazes (Dolomity, grupa Selli, 18.08.1892). Dokonali również pierwszego trawersu Cinque Dita (in. Fünffingerspitze, 5.09.1893). Chociaż nie można ich zaliczyć do grona wielkich pionierów (najpotężniejsze szczyty były już zdobyte, a epoka pokonywania najtrudniejszych iglic i ścian jeszcze nie nadeszła), to na tle innych osiągnięć dolomitowych w tych latach ich działalność prezentuje się bardzo korzystnie.
W 1907 r. wyprawił się w Alpy Wschodnie Janusz Chmielowski, który miał ogromne zasługi dla polskiego taternictwa, dał mu podbudowę ideologiczną i organizacyjną. W odróżnieniu od Smoluchowskich, Chmielowskiego wychowały Tatry. Po raz pierwszy Polak przeszedł konsekwentnie przez szkołę taternicką do alpinizmu. Ze sławnym przewodnikiem Tita Piaz’em Chmielowski pokonał kilkanaście dróg skalnych należących wówczas do najpoważniejszych w Dolomitach i Wilder Kaiser. Były to m.in.:
- Cima Ovest di Lavaredo – dziesiąte wejście wschodnią ścianą, 18.07.1907,
- Torri di Vajolet – trawersowanie wszystkich trzech turni, 26.07.1907,
- Punta Emma – szóste wejście północno-wschodnią ścianą, drogą Piaza, 27.07.1907,
Torri di Vajolet
- Vajolet-Hauptturm – drugie wejście południowo-zachodnią ścianą, 28.07.1907,
- Cinque Dita – kominem Schmitta, 29.07.1907,
- Totenkirchl – dziesiąte wejście kominem Christ’a-Fick’a, 4.08.1907,
- Totenkirchl – czwarte wejście północną ścianą, kominem Nieberla, 5.08.1907.
Niemal równocześnie z Chmielowskim przybył w Alpy Jerzy Maślanka – jeden z członków grupy „Himalaya Club”, hołdujący zasadom wspinaczki bez przewodnika. 9 października 1907 roku Maślanka w samotnej wspinaczce pokonał sławną drogę Schmitta na południowej ścianie Mitterspitz w masywie Dachsteinu.
Masyw Dachsteinu – południowe ściany Torstein, Mitterspitz i Hoher Dachste
Indywidualne wyjazdy alpejskie Chmielowskiego i Maślanki w 1907 r. dały bodziec dla rozszerzenia polskiej działalności w Alpach. „Himalaya Club” zorganizował w rok później wyjazd w Dolomity. Wyniki tego wyjazdu, w którym wzięli udział Zygmunt Klemensiewicz, Roman Kordys i Jerzy Maślanka, dorównują rezultatom Chmielowskiego. Zgodnie z ideologią zespołu, uzyskano je bez pomocy przewodników.
Od lewej: Marian Smoluchowski, Janusz Chmielowski, Jerzy Maślanka
Po roku 1908 osłabła alpinistyczna działalność polska, niemniej rokrocznie kilku taterników działało na gruncie alpejskim. Wojna zerwała niemal całkowicie te i tak wątłe związki. Tylko nieliczni Polacy, zatrzymani zbiegiem wojennych okoliczności w pobliżu Alp, mogli uprawiać wspinaczkę alpejską. Byli to m.in.: samotnik Edward Janczewski i specjalista od Masywu Écrins – Zygmunt Klemensiewicz.
Ożywienie w taternictwie pod koniec lat 20. znalazło swój wyraz również w polskiej działalności alpejskiej. W 1931 roku Sekcja Turystyczna Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego zorganizowała oficjalną wyprawę w Masyw Écrins. Czwórka: Wincenty Birkenmajer, Jan Kazimierz Dorawski, Jerzy Golcz i Jan Alfred Szczepański dokonała trzeciego całkowitego przejścia nadzwyczaj trudnej drogi Dibony południową ścianą La Meije (31.07-1.08.1931). Przejście to, choć nie najlepsze stylowo, pozwoliło nowej generacji wspinaczy tatrzańskich uwierzyć w swoje możliwości również na terenie Alp.
Południowa ściana Meije z drogą "Mayer-Dibona-Rizzi", którą przeszedł zespół polski w 1931 roku
(fot. summitpost.org, topo Janusz Kurczab)
Druga wyprawa alpejska STPTT odbyła się w roku 1932. Dokonano licznych wejść, m.in.: pierwszego przejścia całości południowej grani Aig. du Moine (Wincenty Birkenmajer i Bolesław Chwaściński, 7.08 i 13.08) oraz wejścia Granią Peuterey na Mont Blanc (Jerzy Golcz, Stanisław Groński i Konstanty Narkiewicz-Jodko, 7-9.08).
Przerwa w działalności alpejskiej (zaczęły się wyprawy w Kaukaz, Wysoki Atlas i Andy) spowodowała, że kolejna partia taterników, która odwiedziła Alpy w roku 1936, musiała zaczynać od szkolenia lodowcowego. Mimo to, udało się dwukrotnie pokonać drogę Welzenbacha na północnej ścianie Grosses Wiesbachhornu (Zbigniew Korosadowicz, Jan Staszel i Wawrzyniec Żuławski, 4.08 oraz Adam Karpiński i Jerzy Pierzchała, 6.08) i Rynnę Pallaviciniego na Grossglockner (Tadeusz Bernadzikiewicz, Zbigniew Korosadowicz i Jan Staszel, 14-15.08).
Od lewej, od góry: Tadeusz Bernadzikiewicz, Jan Kazimierz Dorawski,
Bolesław Chwaściński i Zbigniew Korosadowicz
W 1937 roku Polacy ponownie odwiedzili Masyw Mont Blanc. Najlepszymi przejściami były wówczas drogi: Kuffnera na Mont Maudit (Stanisław Groński i Wiktor Ostrowski, 5-7.08) oraz grań Innominaty na Mont Blanc (Tadeusz Bernadzikiewicz i Wawrzyniec Żuławski, 6-10.08). W następnym roku wskutek niepogody dokonano tylko jednego wybitniejszego przejścia. Jerzy Golcz, Zbigniew Korosadowicz i Wawrzyniec Żuławski pokonali wschodnią ścianę Mont Blanc drogą przez Sentinelle Rouge (24-25.08.1938). Było to najlepsze polskie osiągnięcie w Alpach do II wojny światowej.
Wschodnia ściana Mont Blanc. Z lewej monolit Filara Narożnego
(fot. Antonio Giani, summitpost.org)
Wybuch II wojny światowej zastał taternictwo i alpinizm polski u szczytu rozwoju. Pięć oficjalnych wypraw w Alpy, dwie w Andy, po jednej w Wysoki Atlas Kaukaz i Ruwenzori oraz pierwsza wyprawa w Himalaje, która zdobyła Nanda Devi East, stworzyło kapitał doświadczeń, który mógł być wykorzystany dla jeszcze większych sukcesów. Niestety, we wrześniu 1939 roku pożoga wojenna objęła Polskę, a następnie cały świat.
W czasie wojny w Alpach działała tylko internowana w Szwajcarii kilkuosobowa grupa polskich alpinistów. Polacy założyli tam Klub Wysokogórski Winterthur i nawet wydawali emigracyjną wersję „Taternika”. Najlepszym osiągnięciem tego okresu było świetne stylowo, dziesiąte przejście północnej ściany Dent d’Herens (Maciej Mischke i Jerzy Hajdukiewicz, 17.07.1945).
Północna ściana Dent d’Herens
- Historia polskiego wspinania – Góry wysokie cz. III (lata 1990-2010)
- Historia polskiego wspinania – Karakorum. Cz. II (lata 80.)
- Historia polskiego wspinania – Karakorum. Cz.I (lata 1969-1980)
- Złoty jubileusz Dhaulagiri (8167 m)
- Historia polskiego wspinania. Himalaje cz.III (lata 1984-88)
- Historia polskiego wspinania. Himalaje cz. II (lata 1980-1984)
- Historia polskiego wspinania. Cz. VI – Tatry w latach 1990-2009 (sezony zimowe)
- Historia polskiego wspinania. Himalaje Cz. I (do końca lat 70.)
- Historia polskiego wspinania. Cz. V – Tatry w latach 1990-2009 (sezony letnie)
- Kaskaderzy
Janusz Kurczab