A l’Americane – IV cz. cyklu narciarskiego

Glen Plake

W 1988 roku Glen Plake, Scot Schmidt, Mike Hattrup, znani już publice amerykańscy narciarze, biorą udział w filmie Grega Stumpa, „The Blizzard of AAHHH’s”, kręconego trochę z konieczności w Chamonix. W Stanach rangersi deptali nam po piętach nie pozwalając na kręcenie filmu – mówi reżyser. Film stał się klasykiem za oceanem, i jak wspominał później Shane McConkey, wskazał nam inny kierunek rozwoju narciarskiego, niż zawody na tyczkach. Postaci z filmu zaczynają być ikonami tej aktywności w Stanach, a w przypadku medialnego Plake’a sława niemal równa się aktorom z Hollywood.

W tym samym czasie przemysł narciarski stanął przed potężnym spadkiem zysków, na rzecz branży snowboardowej. Paradoksalnie to rozwój technologiczny desek snowboardowych, czyli ujarzmienie problemu sztywności poprzecznej, dał podstawę do produkcji nart carvingowych, które pozwoliły z kolei na szybki progres, a tym samym doświadczenia narciarzy stały się bardziej rozrywkowe i mniej wymagające technicznie.

Jednocześnie, wprowadzane na rynek szerokie narty swoją stabilnością przybliżały doznania z jazdy w puchu do snowboardu. Te dwa elementy – zmiana stylu jazdy i nowy sprzęt przyniosły inną perspektywę podejścia do gór, które stały się dostępne dla dużo większej liczby narciarzy. Termin „freeride” dotąd używany w kręgach snowboardowych, wszedł do świata nart.

Na fali renesansu narciarskiego w 1991 roku zorganizowano pierwsze freeride’owe mistrzostwa świata w Valdez na Alasce, zwane jeszcze wtedy mistrzostwami w narciarstwie ekstremalnym – World Extreme Skiing Championships.

Komentarz Anselma Baud, zaproszonego jako sędzia na te mistrzostwa, najlepiej pokazuje różnice w stylu i podejściu do zagadnienia po obu stronach Atlantyku.

…U nas w Europie, termin narciarstwo ekstremalne był zarezerwowany dla zjazdów przekraczających 50 stopni w 1000-metrowych żlebach, a Ci tu skaczą z jakichś skał, robią z tego show i business. Nie, nie można zaprzeczyć, że to jest narciarstwo ekstremalne, to jest jak najbardziej ekstremalne…

Po kilku udanych edycjach mistrzostw w USA, koncepcja „a l’americaine” trafia do Europy. Po testach w Courchevel i Chamonix, show zaczyna się rozwijać: jest publika, są sponsorzy i pieniądze do zarobienia, a przede wszystkim jest fun!

Plake, Schmidt, Coombs, a potem Shane McConkey stają się legendami freeride, podobnie jak dwie dekady wcześniej w zakresie narciarstwa ekstremalnego Saudan, Vallencant czy Boivin.

Zwycięzca pierwszych mistrzostw Doug Coombs organizuje w 1995 roku w Valdez słynną firmę H2O zajmującą się heliskiingiem. Odkrywa dla siebie i przyjaciół, a później dla narciarzy z całego świata masyw Chugach na Alasce, gdzie panują wyjątkowe warunki puchowe. W latach 90. Valdez staje się dla freeriderów tym, czym w latach 70. Chamonix dla narciarstwa ekstremalnego.

Poszerza się także krąg tych, którzy ruszają z nartami w poszukiwaniu dziewiczych zjazdów. W latach 70. strome zbocza były domeną alpinistów, przewodników, ludzi zajmujących się górami i wspinaniem na co dzień. Istniał nawet etyczny wybór między twardym śniegiem, na którym technika musiała być bezbłędna, a jazdą w śniegu miękkim, co było traktowane jako ułatwienie.

W latach 90. strome zbocza w górach pokrywają nie tylko alpiniści, także narciarze, często byli zawodnicy w zjeździe, którzy każdą zimą pokonują długimi skrętami, na szerokich nartach, wiele ekstremalnych klasyków w puchu.

Najlepszym chyba przykładem jest zjazd sześcioma skrętami całego (700 metrów) kuluaru Gervasutti na Taculu, czego dokonał Yan „Bullit” Andre. W tym kontekście słynne „2500 skrętów” Saudana w kuluarze Marinelli brzmi dość absurdalnie.

…od początku zimy prawdziwy festyn przewija się przed naszymi oczami. Nawet tuż po dużych opadach śniegu, Glacier Ronde czy kuluar Cosmique na zachodniej ścianie Aiguille du Midi, stają się boiskiem śniegu, o czym trzydzieści lat temu moglibyśmy mówić w kategoriach science fiction. (…) W 2002 roku, gdy panowały wyjątkowo dobre warunki, widziałem jednego dnia 8 świeżych śladów na Gervasuttim…” – pisze Anselme Baud w swym doskonałym opracowaniu o zjazdach w masywie Mont Blanc.

Glacier Ronde

Glacier Ronde tuż po opadach zalepiają przewodnicy ze swoimi klientami, bo przecież 50 stopni w puchu, a Ronde ma renomę zbocza bez lawin, to nie to samo co 35 stopni w lodzie. Wystarczy kilka dni po opadach, ściana pustoszeje, krzyki zamierają, a poza zachowanymi gdzieniegdzie śladami nart tylko odległy most spajający szczyty Midi pozostaje znakiem człowieka w królestwie lodu i kamieni. Wtedy w poszukiwaniu miękkiego śniegu wielu przenosi się do sąsiedniego kuluaru Cosmique, zbyt niebezpiecznego tuż po opadach. W lawinie w kuluarze łączącym Ronde z Cosmique zginął w 1996 roku Trevor Petersen, jeden z tych, którzy kontynuowali czysty styl Holzera, autor zjazdu wspaniałą północną ścianą Mount Robson w Kanadzie. Peter Chrzanowski poświęcił Trevorovi film „The Spirit”.

Filmy kręcone na Alasce rozwijają w głowach ludzi na całym świecie możliwości jazdy na stromych zboczach w puchu. To zmienia sposób podejścia do zjazdów wszędzie. Tam, gdzie do tej pory zjeżdżano przy stopniu zagrożenia 2, teraz nie obawiamy się zjechać przy 4. Gdzie zakładano zjazd na linie, teraz po prostu się skacze. Jest prawdą, że zjazd od góry do dołu bez postojów, łagodnymi łukami, niczym efemeryczny malarz, jak powiedział Dominique Perret, jest techniką nie tylko bardziej bezpieczną ze względów lawinowych, także piękniejszą i bliższą naturze. Nawet legenda alpinizmu Emilio Comici, wspomniał niegdyś, jak kula śniegu się potoczy, taką linią zjadę na nartach. Zgodnie z kształtem zbocza – jest hasłem ostatniej ewolucji narciarstwa w terenie.

W wielu wypadkach nie bierze się jednak pod uwagę, że śnieg nie jest taki sam i nie trzyma się na takich samych zboczach w każdym miejscu. Pod wpływem filmów kopiujemy wyczyny ze zboczy Alaski, gdzie śnieg, podobnie jak w Peru, trzyma się na dużo bardziej stromym nachyleniu, niż w Europie, w której podobne warunki zdarzają się niezmiernie rzadko. Doświadczeni alpiniści wskażą nawet różnicę między zagrożeniem lawinowym w Tatrach i w Alpach, na niekorzyść tych pierwszych.

Aspekt ten, często niedoceniany prowadzi do rosnącej liczby wypadków, a wśród mieszkańców Chamonix wręcz wprowadza swego rodzaju obycie i obojętność na śmierć. Bynajmniej nie tylko młodzi, niedoświadczeni „les americaines” padają ofiarą lawin. W jednym tylko 2004 roku zginęli w trakcie zjazdów „klasykami” alpiniści tej klasy, co Dede Rhem – na zboczach Hellbronnera, które znał jak własną kieszeń, Jean-Claude Mosca w kuluarze Cosmique, instruktor l’Ecole Militaire de Haute Montagne (EMHM), związany z tą formacją i szkołą od 1968 roku, czy Edouard Baud – syn Anselma w trakcie wykonywania skoku z nawisu w kuluarze Gervassutti.

Wielu stwierdziło zatem, że lekceważenie zboczy, czy warunków, przy których ruszamy w góry dotyczy także najlepszych. Nie trudno znaleźć jeszcze inny argument – zmianę warunków śnieżnych i lodowych na przestrzeni ostatnich kilku lat. Wiele pięknych zboczy, na których dokonano zjazdów w latach 70. jest w Alpach kompletnie przetopionych. Jeden letni sezon, w roku 2003, kiedy w Chamonix chodziło się w krótkim rękawku nawet wieczorami, zmienił góry nie do poznania. Tam, gdzie kiedyś mogłeś zjechać na nartach, co zresztą podają świeżo wydane przewodniki, teraz trzeba założyć linę i to wcale nie krótką, przeznaczoną do asekuracji na lodowcu. Stąd też cała wiedza nagromadzona latami o zboczach, które otrzymały miano klasyków jak Cosmique, Spencer, Gervasutti trochę się zdewaluowała.

PATRON CYKLU ARTYKUŁÓW
O HISTORII FREERIDE’U

Powracamy zatem do tych nieśmiertelnych zdań, które otwierają przewodnik Oppenheima:

…każde przejście zimowe nabiera w gruncie rzeczy posmaku pierwszego przejścia. Narciarz nigdy wiedzieć nie może ściśle, co go czeka na danej przełęczy. Choćby ją dwadzieścia razy przeszedł śpiewająco, za dwudziestym pierwszym – da mu taką szkołę, że zbaranieje. Ale czy w tem nie tkwi właśnie najwyższy urok życia a i nart poniekąd?

Zwykle wspominając początki jakiejś epoki, która sama w sobie nie była nawet jeszcze wyraźnie zarysowana dla jej pionierów, popadamy w nostalgię. Nie inaczej stało się ze wspomnieniem lat 70. w czasach, gdy zjazdy narciarskie stały się wyczynami sprzedawanymi publicznie, za którymi szły pieniądze i sława, zamiast, jak dekadę wcześniej aktywnością, poza kilkoma wyjątkami, słabo nagłaśnianą.

Jacky Bessat wspomina:

Nie dotykaliśmy żadnej kasy. Robiliśmy to dla przyjemności. Zjechałem kuluar północno-wschodni Tre la Tete i wróciłem stopem i z nartami na plecach. To są dobre wspomnienia. Jeśli dałoby się to powtórzyć, nie powtórzyłbym tego dla pieniędzy.

Wąska grupa pionierów znała się doskonale, i choć istniała konkurencja o pierwszy zjazd, nie ukrywano swoich celów przed innymi. Jacky opowiadał mi kiedyś o tych czasach:

Spotykało się innych w kolejkach jadących w górę, wymieniało doświadczeniami. Nikt nie miał przecież przewodnika, a ściany w większości nadal były dziewicze i każdy nowy zjazd miał w sobie wymiar eksploracji.

W tym kontekście Chamonix XXI wieku, gdzie nietrudno o dwójkę narciarzy kłócących się o swoją linię na kawałku świeżego puchu, brzmi dość osobliwie.

Termin narciarstwo ekstremalne wyszedł obecnie poza trudności i stał się bardziej filozofią oscylującą wokół takich wartości jak czysty styl, podejście od dołu, wybór drogi zjazdu, zakładanie zjazdów na linie. Faktycznie Vallencant i Baud od samego początku naciskali na respektowanie pewnej etyki, od samego początku istniały też dwa odmienne podejścia – reprezentowana przez Heini Holzera postawa alpinistyczna, i styl narciarski, bliższy dla Sylvaina Saudana. Freeride jest tym podejściem bardziej narciarskim, choć pewnie nie warto tworzyć na siłę podziałów, gdyż człowiek, który jednego dnia rusza w góry w poszukiwaniu czystości stylu, innego korzysta z kolejki w poszukiwaniu radości z jazdy w puchu.

Rozpocząłem ten cykl od zdania, że wiele jeszcze pozostaje do zrobienia w domenie narciarstwa. Może jednak nie tylko chodzi o to, aby robić, lecz jak robić, o czym opowie najlepiej kończący cytat z Davida le Breton:

„Zdobywanie niepotrzebnego” niesie ze sobą najwyższą wartość, symboliczną, jaka sama w sobie nadaje znaczenie naszej egzystencji.

Jedynie możliwa szlachetność, ta która unika jak dżumy przygody, poszukiwanej przez wielu w zmaganiach o pojęcie najważniejszego znaczenia, jest bezimienna; przejawia się w formie wyczynu, dokonanego przez człowieka, który nie zostawia żadnego śladu, a zadawala się jedynie zrealizowaniem niemożliwego i milczeniem.

***

*Sprostowanie od autora dotyczące zjazdów z Dru.