Jak zacząć się wspinać – Karabinki cz. II

W I części artykułu o karabinkach zostały omówione budowa oraz typy karabinków najczęściej stosowanych we wspinaczce. W tej części zajmiemy się ich zastosowaniem w praktyce. Powiemy również, na co warto zwrócić uwagę przy zakupie karabinków oraz w trakcie ich eksploatacji, aby służyły nam jak najdłużej zapewniając przy tym maksymalne bezpieczeństwo.

Parametry karabinków

Jak wszystkie elementy sprzętu odpowiadające za bezpieczeństwo wspinacza również karabinki powinny obowiązkowo posiadać odpowiednie atesty (UIAA i/lub CE). Do wspinaczki można bezpiecznie używać karabinków posiadających jeden z tych atestów. Oznaczenia te oraz parametry czyli cechy wytrzymałościowe najczęściej są wybite na długim ramieniu karabinka. Każdy karabinek posiada następujące parametry:

wytrzymałość wzdłuż osi podłużnej (pozioma strzałka) min. 22kN, wytrzymałość wzdłuż osi poprzecznej (pozioma strzałka), wytrzymałość przy otwartym zamku (symbol otwartego karabinka) min 7kN.

Karabinki z atestem CE oprócz wspomnianych cech wytrzymałościowych mają podane na korpusie również numer laboratorium wydającego atest oraz oznaczenie literowe określające zakres zastosowań danego typu karabinka.

Karabinki z blokadą zamka

Lektura parametrów karabinka pokazuje, jak bardzo zmniejsza się wytrzymałość karabinka w sytuacji, gdy zamek nie jest zamknięty. Ten spadek wytrzymałości może wynosić nawet ponad 50%! Z tego względu w kluczowych dla bezpieczeństwa wspinacza sytuacjach i elementach systemu asekuracyjnego stosuje się karabinki wyposażone w blokadę zamka. Istnieją różne systemy blokady zamka. Wszystkie one mają swoje wady i zalety oraz różne obszary zastosowań, a co za tym idzie swoich zwolenników i przeciwników.

Najpopularniejszym i prawdopodobnie najstarszym systemem jest ręczny system zakręcania . Na ramieniu zamka znajduje się specjalna nagwintowana od wewnątrz tulejka, która po zakręceniu uniemożliwia jego otwarcie. Te karabinki nazywa się potocznie karabinkami zakręcanymi. Z pośród kilku typów karabinków z blokadą zamka karabinki zakręcane są najbardziej użyteczne we wspinaczce. Posiadają one bowiem szereg zalet, które w dużej mierze wynikają z prostoty konstrukcji, m.in.: są trwałe i niełatwo ulegają uszkodzeniom, a ich obsługa jest łatwa nawet w rękawiczkach. Pewnym minusem jest fakt, iż zbyt mocno dokręcona zakrętka może nie dać się łatwo odkręcić. W takiej sytuacji pomocne bywa obciążenie zablokowanego karabinka – należy zawisnąć na karabinku przy pomocy liny lub taśmy i spróbować odkręcić zablokowaną tulejkę pod obciążeniem. Inną wadą jest niebezpieczeństwo przypadkowego okręcenia nakrętki przez przesuwającą się linę, co może się zdarzyć np. w wypadku niepoprawnego posługiwania się półwyblinką.

Oprócz systemu tradycyjnego istnieje kilka (pół)automatycznych systemów blokady zamka np.:

Wszystkie trzy wspomniane powyżej typy karabinków redukują ryzyko zapomnienia o zabezpieczeniu zamka przed przypadkowym otwarciem. Karabinki typu safelock i triact posiadają nawet mechanizm powodujący automatyczną blokadę zamka. Jednakże w praktyce wspinaczkowej karabinki z takimi wymyślnymi systemami często bywają mniej wygodne w użyciu, np. obsługa takich karabinków w rękawiczkach wymaga sporych zdolności manualnych, a może się nawet okazać niemożliwa. Poza tym wszelkie bardziej złożone systemy blokowania zamka są o wiele bardziej wrażliwe na zanieczyszczenia (np. piasek, błoto, lód) i łatwiej ulegają uszkodzeniom. W dodatku cena takich karabinków najczęściej nie jest niska…

Karabinki z blokadą zamka ze względu na kształt można podzielić na karabinki HMS oraz D-kształtne. Pierwsze z nich mają kształt gruszki, a nazwa pochodzi od niemieckiego określenia metody asekuracji z wykorzystaniem półwyblinki (Halbmastwurfsicherung). Oprócz tego powszechnie są wykorzystywane do asekuracji z zastosowaniem wszelkiego rodzaju przyrządów asekuracyjnych.

Ekspresy

Mianem ekspresu określa się odpowiednio zszyte taśmy o różnej długości docelowo wyposażone w dwa karabinki. Jeden z karabinków posiada proste ramię zamka i jest przeznaczony do wpinania w punkty asekuracyjne, natomiast z drugiej strony taśmy najczęściej wpięty jest karabinek z wygiętym zamkiem, do którego wpina się linę. Wygięty zamek istotnie ułatwia szybkie wpięcie liny do karabinka, co ma duże znaczenie zwłaszcza na trudnych drogach. Jednakże w pewnych sytuacjach może zaistnieć zagrożenie samoczynnego wypięcia się liny podczas odpadnięcia. Różne firmy stosują w tym względzie własne rozwiązania mające na celu zredukowanie tego niebezpieczeństwa. Przede wszystkim jednak bardzo istotne dla bezpieczeństwa jest poprawne wpinanie liny w ekspresy. W skałkach najczęściej używa się ekspresów o długości 10-30 cm, chociaż zdarzają się sytuacje, że konieczne jest zastosowanie dłuższych ekspresów, np. z uwagi na przesztywnienie liny. Niektóre modele ekspresów (Petzl, na zdjęciu) wykonane są z taśmy zwężającej się na obu końcach, tzn. w miejscu wpięcia karabinków. Zapewnia to lepsze ułożenie karabinka w ekspresie, a co za tym idzie, jego lepszą pracę. Istotnym elementem ekspresu jest tzw. stabilizator umieszczony na tym końcu taśmy ekspresu, w który wpięty jest karabinek z giętym zamkiem.

Stabilizator uniemożliwia obrócenie się karabinka i ustawienia w pozycji poprzecznej (np. na skutek ruchów liny), czyli pozycji, w której karabinek ma nie tylko zdecydowanie mniejszą wytrzymałość, ale również istnieje niebezpieczeństwo bezpośredniego obciążenia zamka, który jest najsłabszym punktem karabinka. Oprócz tego do unieruchomionego karabinka łatwiej jest również wpiąć linę. Jeśli ekspres nie jest wyposażony w firmowy stabilizator, można użyć w tym celu gumki recepturki lub plastra.

W ekspresach stosuje się prawie wyłącznie karabinki bez blokady zamka. I właśnie w tym wypadku bardzo istotna może się okazać wytrzymałość karabinka przy otwartym zamku. Podczas odpadnięcia nierzadko bowiem zdarza się, że ekspres uderza o skałę. Jest to jedna z tych sytuacji, w których może dojść do samoczynnego otwarcia się karabinka (z powodu dużej siły bezwładności ramienia zamka). Karabinek zostaje wówczas obciążony właśnie przy otwartym zamku. Jakiś czas temu norma UIAA dotycząca wytrzymałości przy otwartym zamku została zaostrzona i wynosi obecnie minimum 7kN.

Jednym z powodów zaostrzenia przepisów były wypadki pęknięcia karabinków o mniejszej wytrzymałości na skutek dynamicznego obciążenia podczas odpadnięcia. Wypadki te opisuje Pit Schubert, znany ekspert Komisji Bezpieczeństwa DAV (Deutscher Alpenverein), w swojej książce "Sicherheit im Eis und Fels". Obecnie produkowane są już karabinki o znacznie większej wytrzymałości przy otwartym zamku niż to przewiduje norma, nawet 13 kN. Oprócz tego w niektórych modelach karabinków ramię zamka jest wykonane ze sprężystego drutu. Dzięki niewielkiej masie takiego ramienia zostaje zminimalizowane niebezpieczeństwo przypadkowego otwarcia zamka np. podczas uderzenia o skałę.

Inne typy karabinków

Oprócz omówionych typów karabinków wyróżnia się jeszcze:

karabinki sprzętowe – ponieważ posiadają duży prześwit, dobrze nadają się do noszenia przy uprzęży różnego rodzaju kostek, haków itp., zapewniając przy tym odpowiedni komfort użytkowania, zwłaszcza w razie konieczności zabrania na wspinaczkę dużej ilości sprzętu,
karabinki jaskiniowe – w większości nie są one wyposażone w odchylany zamek, a zamiast tego posiadają zamknięcie w postaci specjalnej zakrętki (tzw. maillon rapide), zgodnie z nazwą stosowane są głównie przez grotołazów,
karabinki pomocnicze – posiadają znacznie mniejszą wytrzymałość niż pozostałe karabinki i nie wolno wykorzystywać ich do wspinaczki. Karabinki te stosowane są do wpinania różnych elementów sprzętu. Na ich korpusie zawsze znajduje się napis "not for climbing".

Żywotność karabinków

Karabinki są bardzo trwałym elementem sprzętu wspinaczkowego. Bardzo wiele zależy w tym względzie od środowiska, w jakim są eksploatowane, a także od sposobu, w jaki się z nimi na co dzień obchodzimy. Zgodnie z normą CE karabinki mogą być użytkowane przez 10 lat. Jednakże większość uszkodzeń nie jest dostrzegalna gołym okiem (ma formę mikropęknięć) i dlatego używanie bardzo starych karabinków oraz kupowanie ich z drugiej ręki może wiązać się z ryzykiem. W takiej sytuacji należałoby dokładnie znać historię tych karabinków.

Nie wolno używać karabinków, których zamki się nie domykają!

Konserwacja karabinków

Stopy aluminium, z których produkuje się karabinki, podlegają procesowi utleniania, o czym świadczy biały nalot pojawiający się zwłaszcza na dłużej nie używanych karabinkach. To oraz zanieczyszczenia (np. piasek) mogą powodować zacinanie się zamków w karabinkach. W takiej sytuacji zamki można przemyć naftą, a następnie napuścić preparatem silikonowym. Można użyć też smaru WD-40, ale nie w nadmiernej ilości, gdyż ściąga on brud.

Piotr Górka i Krzysztof Skoczylas